Nhật Bình

Theo “Khâm Định Đại Nam hội điển sự lệ”, quy định về trang phục của hoàng hậu, công chúa, phi tần trong cung năm 1807 cụ thể như sau:

Nguồn Gốc Nhật Bình Và Ý Nghĩa Nhật Bình

Nguồn gốc của áo Nhật bình là loại áo Phi phong của triều Minh, được triều Nguyễn tiếp thu, cải cách thành kiểu áo Phi phong đối khâm với những nét riêng, rất đặc sắc. Áo có phần cổ thiết kế hình chữ nhật to bản, hai vạt được cố định bằng dây buộc, khi mặc vào thì phần trước ngực được ghép lại thành một hình chữ nhật nên mới có tên là áo Nhật bình. Khắp thân áo thường được trang trí lộng lẫy bằng các hoa văn dạng tròn dạng phụng ổ, loan ổ đan xen với các hình hoa lá, chữ Phúc, chữ Thọ… đính kim tuyến lấp lánh. Các hoa văn trang trí được sắp xếp dựa vào cấp bậc, vai vế của người mặc. Vì vậy, khi nhìn vào phần màu sắc, hoa văn của áo Nhật bình thì có thể xác định ngay được địa vị, danh phận của người mặc áo. Trừ Nhật bình dành cho bậc hoàng hậu ra, các kiểu áo Nhật bình khác ở tay áo đều có dải màu ngũ hành: lục, vàng, xanh, trắng, đỏ khiến loại trang phục này càng thêm rực rỡ.

Thứ bậc trong áo Nhật Bình của triều đại Nguyễn

Từ năm Gia Long thứ 6 (1807), triều nguyễn đã có quy định về trang phục áo Nhật bình dành cho hậu phi, công chúa, cung tần cả về màu sắc, chất liệu, hoa văn và các phụ kiện đi kèm (như kim ước, kim phượng, trâm phượng, trâm hoa).

Về màu sắc, Nhật bình của hoàng hậu dùng màu vàng chính sắc và màu cam; áo Nhật bình của công chúa dùng màu đỏ; bậc cung tần nhị giai dùng màu xích đào; cung tần tam giai dùng màu tím; cung tần tứ giai thì màu tím nhạt…

Về chất liệu thì áo Nhật bình của hoàng hậu may bằng sa sợi vàng quý giá, Nhật bình của công chúa, cung tần nhị giai, tam giai… may bằng sợi sa, nhuộm màu theo quy định.

Các loại phụ kiện đi kèm cũng phân theo thứ bậc: Hoàng hậu thì có 2 Cửu long kim ước phát, 1 Cửu phượng kim ước phát và 8 trâm phượng bằng vàng; công chúa thì có 1 Thất phượng kim ước phát và 12 trâm hoa; Cung tần nhị giai thì có 1 chiếc Ngũ phượng kim ước phát và 10 trâm hoa; cung tần tam giai thì có 1 Tam phượng kim ước phát và 8 trâm hoa; Cung tần tứ giai thì có 1 chiếc Phượng kim ước và 8 trâm cài…

Đầu thời Nguyễn, áo Nhật bình thường phối với bộ xiêm y màu tuyết bạch, đội mũ phượng tùy theo thứ bậc. Nhưng từ cuối thế kỷ XIX trở về sau, áo Nhật bình được phối với quần màu trắng, đội khăn vành to bản. Và hình thức này còn được bảo lưu đến ngày nay, đồng thời màu sắc, hoa văn trang trí của áo Nhật bình cũng phong phú, đa dạng hơn để phù hợp với nhu cầu đa dạng của cộng đồng.

Nhật bình thuộc dạng thức áo đối khâm khoác bên ngoài áo dài tay chẽn hoặc áo tấc, được cài khuy chính giữa. Ngoài ra, nút áo tròn bằng ngọc điêu khắc tinh xảo dùng để trang trí chính là điểm đặc trưng của nhật bình so với áo phi phong nhà Minh.

Gọi là “Nhật Bình” là do phần hoa văn ở cổ áo có dạng hình chữ nhật cùng 2 viền bên ngoài. Phần tay áo được thêu hoa văn dải ngũ sắc tượng trưng cho ngũ hành (Kim, Mộc, Thủy, Hỏa, Thổ). Nhật Bình chính là thường phục của bậc Hoàng Thái hậu, Hoàng hậu, Hoàng Quý phi và là lễ phục của các bậc từ Nhất giai phi đến Tứ giai tần, tùy phẩm cấp mà màu sắc và hoa văn có điểm khác biệt để phân định rõ ràng. Có thể kể đến nhật bình của Hoàng hậu được làm từ sa sợi vàng thêu 20 hình rồng, phượng, loan, trĩ. Ở dưới phần tà áo còn có hoa văn tam sơn thủy ba được thêu vô cùng tinh xảo.

Vào thời Gia Long, khi mặc nhật bình, hậu phi cài (đội) một loại trang sức gọi là Kim ước phát (hiện chưa rõ hình dạng). Đến thời Thiệu Trị thì thay bằng Kim phượng, và lần thay đổi cuối cùng là vào thời Nguyễn mạt, nhật bình được đi kèm với khăn vành – dạng kết hợp thường thấy nhất mà chúng ta thấy hiện nay.

Màu sắc cụ thể của áo Nhật Bình được quy định tương ứng với từng cấp bậc như sau vào năm 1807 (theo Hội điển): Hoàng Thái hậu/ Hoàng hậu/ Hoàng Quý phi: Nhật Bình thêu bằng sa sợi vàng, có thêu phượng ổ. Công chúa: Nhật Bình thêu bằng sa sợi đỏ thêu phượng ổ. Nhị giai Phi: Nhật Bình thêu bằng sa sợi màu xích đào . Tam giai Tần: Nhật Bình thêu bằng sa sợi màu tím. Tứ giai Tần: Nhật Bình thêu bằng sa sợi màu tím nhạt t. Bậc Hậu khi mặc Nhật Bình quấn thường làm bằng tơ bát ti màu trắng thêu rồng phượng, còn các bậc còn lại sử dụng thường làm bằng tơ bát ti màu trắng thêu loan ổ.

Áo Nhật Bình - tên gọi và nguồn gốc

Áo Nhật Bình có nguyên mẫu là kiểu áo Đối khâm phi phong thời nhà Minh. Đây là dạng áo tứ thân khoác ngoài có cổ hình chữ nhật to bản, chạy dọc từ cổ đến ngực. Cổ áo được thêu cầu kỳ tinh xảo đi kèm với phụ kiện là chiếc cúc áo được làm bằng ngọc hoặc vàng. Phía dưới cổ áo có 2 dải dây được may thêm vào và buông xuống gọi là dải thùy lưu. Vào thời Gia Long, bậc Hậu phi phải cài một Kim ước (đến nay vẫn chưa xác định rõ hình dạng). Đến thời Thiệu Trị, Kim ước được thay bằng Kim phượng. Lần thay đổi cuối cùng vào thời Nguyễn Mạt, Nhật Bình được đi kèm với khăn vành - dạng kết hợp thường thấy nhất mà chúng ta thấy hiện nay.

Tên “Nhật Bình” bắt nguồn từ việc hoa văn trang trí trên áo tạo thành một hình chữ nhật lớn trước ngực. Trên thân áo, các đồ án hoa văn chính hình tròn khép kín chiếm diện tích lớn thường được thêu là phượng ổ, loan ổ. Bên cạnh đó, các hoa văn phụ với ý nghĩa cát tường, tốt lành như chữ thọ, chữ phúc, bát bửu, hoa dây, hoa lựu… được thêu dưới chân áo có hoa văn sóng nước (thủy ba). Các hoa văn này có sự sắp xếp và thay đổi tùy theo địa vị, danh phận của người mặc áo. Tương tự như bố cục hoa văn, tay áo một số người sẽ có dải màu tượng trưng cho ngũ hành: lục, vàng, xanh, trắng, đỏ tượng trưng cho địa vị của người đó. Tuy nhiên, quy chế này không được áp dụng cho bậc Hoàng Hậu.

Áo Nhật Bình - Phân theo thứ bậc

Theo "Khâm Định Đại Nam hội điển sự lệ" (1807), mỗi cấp bậc trong cung: Hoàng Thái Hậu, Hoàng Hậu, Phi tần, Công chúa... tùy phẩm cấp mà trang phục cũng như màu sắc và hoa văn có điểm khác biệt để phân định rõ ràng.

- Mão: 2 chiếc Cửu long kim ước phát, 1 cửu phượng kim ước phát, 8 trâm phượng bằng vàng.

- Y phục: 1 áo bào Nhật Bình làm bằng sa sợi vàng thêu 20 hình rồng phượng, loan, trĩ và 1 thường may bằng tơ Bát ti trắng thêu rồng phượng. Mũ và trâm cài là 2 vật dụng đi kèm với y phục. Công chúa:

- Mão: 1 Thất phượng Kim ước phát, 12 trâm hoa.

- Y phục: 1 áo Nhật bình may bằng sa sợi đỏ, thêu phượng ổ.

Cấp cung tần nhị giai: 1 chiếc mũ Ngũ phượng Kim ước phát và 10 cây trâm hoa đi cùng với 1 áo Nhật Bình màu xích đào thêu hình loan may bằng sợi sa. Thường phục được may bằng tơ Bát ti cũng thêu hình loan ổ.

Cấp cung tần tam giai: Y phục gần giống với cấp cung tần nhị giai, thay màu tím làm màu sắc chủ đạo. Mũ bao gồm 1 chiếc mũ Tam phương Kim ước phát và 8 cây trâm hoa.

Cấp cung tần tứ giai: Y phục của cấp Cung tứ giai là 1 chiếc áo Nhật Bình màu tím nhạt may bằng sợi sa và 1 y phục thường may bằng tơ Bát ti trắng. Cả 2 y phục đều được thêu hình loa. Mũ của cấp cung tứ giai là 1 chiếc Phượng kim ước cùng 8 cây trâm cài.

Bộ ảnh infographic giới thiệu về Áo dài Nhật Bình của Dự án văn hóa Colere

Áo Nhật Bình - Theo dòng thời gian

Vào đầu triều Nguyễn, áo Nhật Bình phải tuân theo đúng quy chế màu sắc và thứ bậc. Vào thời Gia Long và Minh Mạng, quy chế còn đủ đầy, áo Nhật Bình thường phối với một bộ Xiêm y màu tuyết bạch, đội mũ Phượng tùy thứ bậc. Tuy nhiên, từ thời Đồng Khánh trở đi, quy chế cung đình đã tối giản hơn nên trang phục này thường chỉ phối với quần ống trắng và vấn khăn vành to bản.

Hơn 60 năm qua, áo Nhật Bình dường như đã lui vào dĩ vãng và xuất hiện rất ít trong các dịp lễ hội truyền thống. Tuy nhiên, với xu thế tìm hiểu về trang phục truyền thống, nhiều bạn trẻ hiện nay đã lựa chọn Nhật Bình cho nhiều bộ ảnh cưới hay các ngày lễ đặc biệt. Với khung cảnh thơ mộng và mang giá trị lịch sử của Huế, những bức ảnh chụp với cổ phục Nhật Bình như tô đậm vẻ đẹp cung cách Huế hơn bao giờ hết.

Ở Huế, hầu hết các hiệu ảnh cưới lớn đều có sẵn những trang phục truyền thống và hiện đại để đáp ứng đa dạng nhu cầu của các cặp đôi. Cũng có các địa chỉ online cho thuê áo dài Nhật Bình tại Huế, mọi người có thể tham khảo tại fanpage Cổ Trang Hoàng Cung.

Một số hình ảnh về những cô dâu hiện đại lựa chọn áo dài Nhật Bình cho bộ ảnh cưới của Hoa Nghiêm Bridal

TRANG PHỤC BIỂU DIỄN HỒNG HẠNH có 2 chi nhánh: Cơ Sở 1: 153/15/1 Nguyễn Thượng Hiền, P. 6, Q. Bình Thạnh, TP.HCM Cơ Sở 2: Hẻm 112F Hoàng Diệu, P. 12 , Quận 4, TP.HCM (Chân Cầu Calmette) Hồng Hạnh nhận ship đơn mua và thuê trên toàn quốc.

" là do phần hoa văn ở cổ áo có dạng hình chữ nhật cùng 2 viền bên ngoài. Phần tay áo được thêu hoa văn dải ngũ sắc tượng trưng cho ngũ hành (Kim, Mộc, Thủy, Hỏa, Thổ).

chính là thường phục của bậc Hoàng Thái hậu, Hoàng hậu, Hoàng Quý phi và là lễ phục của các bậc từ Nhất giai phi đến Tứ giai tần, tùy phẩm cấp mà màu sắc và hoa văn có điểm khác biệt để phân định rõ ràng. Có thể kể đến nhật bình của Hoàng hậu được làm từ sa sợi vàng thêu 20 hình rồng, phượng, loan, trĩ. Ở dưới phần tà áo còn có hoa văn tam sơn thủy ba được thêu vô cùng tinh xảo.

Vào thời Gia Long, khi mặc nhật bình, hậu phi cài (đội) một loại trang sức gọi là Kim ước phát (hiện chưa rõ hình dạng). Đến thời Thiệu Trị thì thay bằng Kim phượng, và lần thay đổi cuối cùng là vào thời Nguyễn mạt, nhật bình được đi kèm với khăn vành - dạng kết hợp thường thấy nhất mà chúng ta thấy hiện nay.

Màu sắc cụ thể của áo Nhật Bình được quy định tương ứng với từng cấp bậc như sau vào năm 1807 (theo Hội điển):

Hoàng Thái hậu/ Hoàng hậu/ Hoàng Quý phi: Nhật Bình thêu bằng sa sợi vàng, có thêu phượng ổ.

Công chúa: Nhật Bình thêu bằng sa sợi đỏ thêu phượng ổ.

Nhị giai Phi: Nhật Bình thêu bằng sa sợi màu xích đào .

Tam giai Tần: Nhật Bình thêu bằng sa sợi màu tím.

Tứ giai Tần: Nhật Bình thêu bằng sa sợi màu tím nhạt t.

Bậc Hậu khi mặc Nhật Bình quấn thường làm bằng tơ bát ti màu trắng thêu rồng phượng, còn các bậc còn lại sử dụng thường làm bằng tơ bát ti màu trắng thêu loan ổ.

Áo Nhật Bình thời nhà Nguyễn là chiếc áo dành cho nữ giới quyền quý trong chốn cung đình và các thiếu nữ trong gia đình quý tộc mặc khi xuất giá. Đối với nhà Nguyễn, việc phân chia cấp bậc thông qua trang phục được thể hiện rất chặt chẽ dựa trên: Chất liệu vải, màu sắc, trang phục đi kèm, kiểu dáng, cách may, họa tiết,…

Nguồn gốc của áo Nhật Bình là chiếc áo Đối Khâm Phi Phong thời nhà Minh bên Trung Hoa, là kiểu áo đối khâm, có cổ hình chữ nhật to bản chạy dọc từ cổ đến ngực và hai vạt áo được dùng dây buộc lại.

Sở dĩ nó có tên là “Nhật Bình” bởi đặc điểm của hoa văn trang trí tạo thành một hình chữ nhật lớn ngay trước ngực. Rải rác trên khắp thân áo cũng được thêu nhiều họa tiết, hoa văn với họa tiết chính là dạng tròn khép kín đan xen với những hình phượng, hoa lá và các hạt kim tuyến lấp lánh. Đặc biệt, trên phần tay áo còn có dải ngũ sắc: lục, vàng, xanh, trắng, đỏ tượng trưng cho dải ngũ hành. Tuy nhiên, dải ngũ sắc này lại chỉ được sử dụng trên trang phục của các bậc: Công chúa, cung tần nhị giai, cung tần tứ giai chứ không sử dụng cho áo Nhật Bình của Hoàng hậu.